Χαίρομαι που συμμετέχω σε κάτι που δεν είναι κλινική δουλειά, που δεν έχει να κάνει με τις δυσκολίες και τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζουν συνήθως οι άνθρωποι, αλλά αντίθετα, έχει να κάνει με μια ευχάριστη και δημιουργική πλευρά της ζωής. Δεν θα σχολιάσω τα έργα από εικαστική άποψη αλλά θα εστιάσω στο γεγονός της έκθεσης σαν αποτέλεσμα της εξέλιξης και της συνεργασίας των δύο καλλιτεχνών-αδελφών, και θα αποτολμήσω και κάποιες υποθέσεις σχετικά με τις διαφορετικές επιρροές που δέχτηκαν, αν και μεγάλωσαν στην ίδια οικογένεια, έτσι όπως αυτές εμφανίζονται στα έργα που επέλεξαν γι αυτή την έκθεση.
Αυτή η έκθεση ονομάστηκε συνάλληλες διαδρομές. Η λέξη συναλληλία* στο χώρο της ψυχολογίας της οικογένειας έχει μια ιδιαίτερη έννοια. Την βρίσκουμε σε μια διαλεκτική σχέση με την ατομικότητα*. Ατομικότητα είναι η τάση να είναι κανείς ανεξάρτητος, διακριτός, με δικούς του στόχους, ενώ συναλληλία η τάση να συγχρωτίζεται με τους άλλους, να δημιουργεί δεσμούς στο πλαίσιο ενώ ευρύτερου κοινωνικού σχήματος. Ατομικότητα και συναλληλία κινούν, διαμορφώνουν συνεχώς τις σχέσεις μέσα στα ανθρώπινα συστήματα. Καταχρηστικά, μπορούμε να πούμε ότι καθορίζουν την αποστάσεις ανάμεσα μας όπως η έλξη και άπωση στην φυσική.
Βασική κινητήρια δύναμη της ατομικότητας είναι το άγχος της ενσωμάτωσης, της απώλειας της ταυτότητας, της ολοκληρωτικής συγχώνευσης με τον άλλο. Βιώνοντας ένα τέτοια άγχος απομακρύνομαι. Κινητήρια δύναμη της συναλληλίας μπορεί να θεωρηθεί το άγχος αποχωρισμού. Ο φόβος ότι μόνος, μακριά από τον άλλο δεν θα μπορέσω να επιβιώσω. Τότε πλησιάζω.
Αντικειμενικά σωστή απόσταση ανάμεσα στα άτομα δεν υπάρχει. Στην καθημερινή μας ζωή, οι αποστάσεις που τηρούμε μεταξύ μας, χωρικές , χρονικές η συναισθηματικές δεν είναι σταθερές άλλα εξαρτώνται από τις συνθήκες -φυσικές και κοινωνικές- και από την φάση του ατομικού και οικογενειακού κύκλου της ζωής.Με την αλληλόδραση τους ατομικότητα και συναλληλία, εξασφαλίζουν τόσο την επιβίωση του ατόμου, όσο και την ανεξαρτητοποίηση του από την οικογένεια όταν πια είναι ώριμο να ακολουθήσει την δίκη του πορεία.
Ψυχολογικά ώριμο, μπορούμε να πούμε οτι είναι το άτομο, που ξεχωρίζει τα δικά του συναισθήματα, τις δικές του ανάγκες και τις δικές του σκέψεις, ενώ προσπαθεί να ακούσει τον άλλο, και οπωσδήποτε, αναγνωρίζοντας και το πλαίσιο μέσα στο οποίο υπάρχει αυτή η σχέση ανάμεσα τους.
Ας επιστρέψω όμως στο τι συμβαίνει εδώ, σε αυτή τη έκθεση των δυό αδερφών. Η συνειδητοποίηση και η συνομολογία της συναλληλίας των δυο καλλιτεχνών και της συνεργασίας που προκύπτει είναι από μόνη της μια πράξη επικοινωνίας και μπορεί να έχει διάφορα νοήματα. Δυο αδέλφια βρίσκονται μαζί σε μια δράση ενώ τρίτος αδελφός, ο πρωτότοκος, λείπει. Είναι μια δήλωση των δύο ότι εκείνοι μπορούν να είναι μαζί, να συνομιλήσουν, να δουν τι τους ενώνει και τι τους χωρίζει. Βρήκαν ένα πλαίσιο στο οποίο μπορούν και αντέχουν να συγκριθούν ακόμη και να αντιπαρατεθούν. Ωστόσο αυτή δράση δεν περιορίζεται στο χώρο της οικογένειας αλλά δημοσιοποιείται. Εμείς γινόμαστε αποδέκτες αυτής της ενέργειας και καλούμαστε να την ερμηνεύσουμε.
Η έκθεση που έγινεδεν ήταν απλά μια ομαδική έκθεση που σχεδίασε κάποιος ειδικός στα εικαστικά επιλέγοντας κάποιους καλλιτέχνες; Είναι οι ίδιοι οι καλλιτέχνες που αρχικά συμβίωσαν στην ίδια φωλιά, και στη συνέχεια περιπλανήθηκαν χωριστά χτίζοντας ο καθένας το δικό του έργο και την δική του οικογένεια, οι οποίοι σήμερα αισθάνονται την ανάγκη να κάνουν πάλι κάτι μαζί. Ξαναβρίσκονται μετά από χωριστές κοινωνικές και εικαστικές διαδρομές.
Με αυτήν την κίνηση η Αγγέλικα και ο Δημήτρης θυσιάζουν μέρος της καλλιτεχνικής τους αυτονομίας. Η επιλογή των έργων, το στήσιμο της έκθεσης είναι αποτέλεσμα μιας επαναδιαπραγμάτευσης των ορίων και της απόστασης ανάμεσα σε δύο αδέλφια. Η συνύπαρξη χρειάζεται κανόνες και επιβάλλει περιορισμούς που βρίσκονται αντιμέτωποι με τις ανάγκες για αυτάρκεια και συναισθηματική ανεξαρτησία. O κ Κολοκοτρώνης μας αναφέρεται πιο πάνω για τα εικαστικά εφόδια , με τα οποία φθάνουν σε αυτόν τον μικρό αγώνα. Εγώ θα σας μιλήσω για κάποια ψυχολογικά εφόδια που πήραν από την οικογένεια καταγωγής και την ευρύτερη οικογένεια έτσι όπως αυτή φαίνεται στο σχήμα, στο γεννεόγραμμα που ακολουθεί.
Και οι δυο γονείς τους είχαν πολλά αδέλφια. Άνθρωποι που ασχολήθηκαν με διάφορες τέχνες - με την ευρύτερη έννοια, άνθρωποι με εμπειρικές και επιστημονικές γνώσεις, άνθρωποι που ταξίδεψαν σε διάφορα σημεία του πλανήτη, άνθρωποι που εξοικείωσαν τους δυο καλλιτέχνες με «το θαυμασμό για το ωραίο», την ανάγκη για γνώση του αντικειμένου, το μόχθο που πρέπει να καταβάλει ο δημιουργός, και την πεποίθηση ότι το αποτέλεσμα του μόχθου της δημιουργίας ενός αντικειμένου αναγνωρίζεται. Οι συναισθηματικοί δεσμοί ανάμεσα στα μέλη της ευρύτερης οικογένειας εκτείνονται και αυτοί σε ένα ευρύ φάσμα που περιλαμβάνει την φιλία, την ανεξαρτησία, τον θαυμασμό, αλλά και την υποστήριξη ακόμα και την εξάρτηση για τα λιγότερο προικισμένα μέλη.
Στο στενό οικογενειακό πλαίσιο, σε αυτό που λέμε πυρηνική οικογένεια οι θέσεις της Αγγέλικας και του Δημήτρη Κοροβέση, ήταν διαφορετικές.
Η Αγγέλικα έχοντας ένα μικρότερο αδελφό, έχει ζήσει την αλλαγή της θέσης της στην οικογένεια -από μικρότερο σε μεσαίο παιδί- και έχει βιώσει την μεταστροφή των συναισθημάτων της. Δεν παραμένει σε αυτά, τα περιορίζει. Διανοητικοποιεί, αφαιρεί, ψάχνει την ουσία, την ισορροπία, τον έλεγχο, και αυτό γίνεται εμφανές στη δουλειά της.Όπως παρατηρεί ο κ Κολοκοτρώνης, τα έργα της μας παραπέμπουν στην ιστορία του ανθρώπου που αναζητεί το μοίρασμα των βιωμάτων του. Να προσθέσω σε αυτό, ότι η Αγγέλικα ήταν εκείνη που δέχτηκε και αφιέρωσε χρόνο στο να θυμηθεί και να μου αφηγηθεί κάποια κομμάτια από την ιστορία της οικογένειας. Είναι μια απλή σύμπτωση η μια ισομορφία ανάμεσα στην ζωή και την τέχνη; Η Αγγέλικα επίσης, σαν μεσαίο παιδί, και κορίτσι ανάμεσα σε δύο αγόρια, πιθανόν να χρειάστηκε να παλέψει για να βρει την θέση της μέσα στην οικογένεια. Έπρεπε να δείξει πως είναι δυνατή, πως μπορούσε να αναλαμβάνει ευθύνες. Ίσως αυτό να έχει να κάνει και με την επιλογή της γλυπτικής, της πιο επίπονης, και σκληρής τέχνης που υπάρχει στον εικαστικό χώρο.
Ο Δημήτρης είναι το μικρότερο παιδί της οικογένειας, δεν επωμίστηκε τις προσδοκίες που συνήθως εναποθέτουν οι οικογένειες στον πρωτότοκο γιο και την πρώτη κόρη. Στη υποτιμητική σύγκριση των ικανοτήτων του με τα κάποτε, λόγω ηλικίας, δυνατότερα και πιο επιδέξια μεγαλύτερα παιδιά αντέδρασε αποτελεσματικά: Αξιοποίησε την θέση του μικρότερου παιδιού, που σε πολλές οικογένειες είναι εκείνος που ακολουθεί λιγότερο τις νόρμες. Εκείνος που μπορεί να περιπλανηθεί. Εκείνος που γίνεται επαναστάτης, αστειεύεται, προκαλεί. Εκείνος που απολαμβάνει και επιτρέπει στον εαυτό του να ονειρευτεί. Και νομίζω πως τέτοια στοιχεία μπορούμε να αναγνωρίσουμε και στα έργα του.
Ωστόσο στον ίδιο χρόνο που παγιώνονταν οι διαφορές τους, ο Δημήτρης και η Αγγέλικα έμαθαν από νωρίς να μοιράζονται την προσοχή των γονιών αφού κανένας από τους δύο δεν είχε ποτέ την αποκλειστικότητα που βίωσε ο πρωτότοκος. Κι εκείνοι οι γονείς μπόρεσαν να μοιράσουν την στοργή τους, και κυρίως, να μοιραστούν αποτελεσματικά τους γονικούς ρόλους μεταξύ τους, να τα στηρίξουν, έτσι ώστε τα δυσάρεστα συναισθήματα που αναπόφευκτα υπάρχουν, να μην εμποδίσουν την ανεξαρτητοποίηση τους αλλά αντίθετα να δώσουν ενέργεια σε έναν υγιή ανταγωνισμό που τους βοήθησε να αναπτύξουν τις δυνατότητες τους σε διαφορετικές κοινωνικές οικογενειακές και εικαστικές διαδρομές.
Θεωρώ ότι ένας απόηχος αυτής της λειτουργικής οικογένειας φθάνει και σε μας μέσα από αυτήν την πρόσκαιρη συνεργασία, όπου η Αγγέλικα και ο Δημήτρης προσέρχονται δυνατοί, δημιουργικοί στον τομέα τους και συνειδητά συνάλληλοι, ελέγχοντας το φόβο απώλειας της ταυτότητας τους. Μας δίνουν το μήνυμα ότι μπορούμε σε αυτούς τους καιρούς να αφήνουμε κάπου κάπου το οχυρό του ατομικισμού, να στεκόμαστε ο ένας δίπλα στον άλλο σεβόμενοι και αξιοποιώντας τις διαφορές μας, οργανώνοντας τις σε ένα σύνολο και αναγνωρίζοντας τον πλούτο που αυτή η διαδικασία προσδίδει στο ευρύτερο πλαίσιο.
Μάνος Μπούκαλης
Ψυχολόγος-Θεραπευτής Οικογένειας
* Η θεωρητική αναφορά στην συναλληλία βασίστηκε στο βιβλίο «Τα οικογενειακά συστήματα: Εισαγωγή στη θεωρία του Bowen» του Κωστή Ζερβάνου, εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ, 2009.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου